Tarih ve kültür cenneti Muş’ta yapılacak birçok aktivite ve gezilecek birçok yer bulunuyor. Mevsimsel koşullara göre değişen aktiviteler çeşitlilik sunuyor.
İsmiyle ilgili birçok rivayet bulunan Muş’un adı Süryani dilinde suyu bol anlamına gelen "Muşa" veya şehri kuran "Muşet" kelimelerinden geldiği söyleniyor. Malazgirt, Bulanık, Hasköy, Varto ve Korkut ilçeleri bulunan kent kadim bir geleneğe sahip.
Gelişmemiş olması nedeniyle kültür ve turizmin zayıf olduğu kanısı tamamen yanlış. Doğası, kültürel yapısı, demografik yapısı, turistik değerleriyle aslında büyük bir potansiyel. Ancak yeterli ilgiyi görmemesi nedeniyle var olan bu güzellikler gün yüzüne tam olarak çıkamamış. Türkiye’nin doğusunda yer alan Muş’ta yapılacak birçok aktivite bulunuyor. Muş’a hava, kara ve demir yoluyla rahatlıkla ulaşabilirsiniz. Bu yazıda sadece Muş’ta yapılabilecek bazı aktiviteler alıyor. İlçelerle ilgili aktiviteler ayrı ayrı olarak kaleme alınacak. Alparslandiyari.com bu yazısında önemli mekanları ele aldı.
Muş’ta birçok gezilecek yer bulunuyor. Muş kalesine başlı başına ayrı bir parantez açılmalı. Türkiye’nin en büyük ovalarından biri olan Muş ovasını kaleden izlemek büyük bir ayrıcalık sunuyor. Kale şehrin en eski yerlerinden biri. Kesin tarihi bilinmemekle birlikte Moğol istilasını müteakip 7. asır ortalarına doğru Hz. Osman zamanında bu çevre ile birlikte kalede savaşlara sahne olmuş. Sonraları Ermeni Derebeyleri Bağdat’taki Abbasi Halifelerine tabi olarak bu çevrenin ve kalenin idaresi için memur kılınmışlar. Muş Hicri 27 yılında Hz. Ömer döneminde Müslümanların eline geçince bu kale de tabi olarak Müslümanların eline geçmiş. Uzun süren savaşlar üzerinde bulunan tarihi değerlerin yok olmasına sebep olmuş. Kalenin batı tarafında tahrip olmuş Arap mezarlığı, Selçuklu mezarlığı ve Osmanlı mezarlığı karışık ve dağınık bir haldedir. Belediyece park olarak düzenlenmiş. Günümüzce halkın başlıca piknik yerlerinden biridir. Kale etrafındaki sosyal tesis ve işletmelerde çayınızı ve kahvenizi yudumlarken Muş’un serin havasıyla yeniden nefes alabilirsiniz.
Önemli mekanlardan biri de tarihi Murat Köprüsü. Bir Selçuklu yapısı olan Tarihi Murat Köprüsü kesin olarak tarihlenemiyor. 1871 tarihli mermerden kitabesinin onarımlarla ilgili olduğu düşünülüyor. 143 metre uzunluğunda, 4.77 metre genişliğinde yüksekliği ise 16–18 metre olup 12 gözlüdür. Günümüzde halen kullanılıyor ve en uğrak mekanlardan birisi.
Muş’a yazın gelirseniz bağ evlerine ve yaylara uğrayabilirsiniz. Zengin doğasıyla eşsiz bir ayrıcalık sunuyor. Yıldızlı Han’a da parantez açalım: Muş şehir merkezinde Yukarı Çarşı'dadır. 1307’de Miralay Seyfi Bey tarafından yapılmış. İki katlı olarak yapılmıştır. Alta kattı kesme taştan, üst katı Selçuklu mimari yapısına uygun olarak kerpiçten yapılmış. 613 metre kare üzerin kurulan hanın birinci katında emanethaneler, kuyumcular, manifaturacılar, bakırcılar ve gümüşçüler çalışırdı. İkinci kat ise otel olarak kullanılmış. Her iki katta toplam 52 dükkan olan han 1916 Rus İşgalinde tamamen tahrip edilmiş. İpek yolu üzerinde olan Erzurum-Muş-Bitlis güzergahı takip edilmiş.
Muş Arak Kilisesi Karaçavuş Dağları'nın doğu doğrultusunda yayla olarak kullanılan zirvenin üzerinde kuruludur. Kiliseye ismini veren Arak (Kepenek) Köyü ise zirvenin eteklerindedir. Arak Farsça’da şarap anlamına gelmektedir. Köyün eskiden üzüm ambarının olduğu ve üzüm şırası çıkarılan bir yer olduğu bilinmektedir. Kilise dağ üzerinde geniş bir düzlük üzerine kuruludur. 200 – 250 metre ilerisinde büyük bir Çan Kulesi mevcuttur.
Haspet Kalesi Muş'un güneyindeki Kızıl ziyaret dağının doğu uzantısının bir yamacındadır. Kimler tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. 10 yıl öncesine kadar burçları dimdik ayakta durmakta iken, define arayıcıları tarafından zaman zaman tahribe uğramıştır.
Muş’ta, Alaeddin Bey ve Hacı Şeref camilerinin batısındadır. Moloz taştandır. Kitabesizdir. Avlusunda yatan Şeyh Muhammedi Mağribi tarafından 979’da yaptırıldığı rivayet edilmektedir. Mimari özelliklerinden XIV. yüzyılın ikinci yarısına tarihleşen cami, dikdörtgen planlıdır. Ana mekan, ortada kubbe, yanlarda besik tonoz örtülüdür. Mihrap sadedir, kuzeyinde kesme taştan üç kubbeli son cemaat yeri vardır. Kesme taştan sade taç kapı sivri kemerli niş içindedir. Batı duvarı dışında öbür duvarlarda ikişer pencere vardır. Minaresi 1966 depreminde yıkılmış olup, şu anki minare deprem sonrası 1968 yılında yapılmıştır.
“Bu kilise bütün çeşitli milletler arasında meşhur olup, yılda bir kere nice yüz bin adam toplanarak yedi gün yedi gece çadır ve otağlar kurulup alış verişler olunur, yük bozulup bağlanılıp kervan Revan tarafına yol alır. Burada Van Veziri ile Bitlis Hanının ve Atabeyi’nin müsellemleri hazır olup tüccar ve diğer mahlukları muhafaza ederler. Van vilayeti sınırına daha yakın olduğundan Van veziri daha çok asker getirip ziyade baç alır.
Muş sahrasının kuzeyinde sık bir ormanlıkta, bağ ve bostan içinde iki adet göğe baş uzatmış heybetli, kubbeli bir kilisedir. Dört yanlarında yüzlerce patrik ve papaz odaları vardır. İmaretinden günde nice bin sahan yemekler yapılır. Yortu günlerinde 145 sığır ve 50 somar buğday pişirilip misafirlerine dağıtırlar.
Ayrıca kente kış aylarında gelirseniz kış sohbetlerini dinlemeyi ihmal etmeyin. Kış sporlarında da yeni yeni gelişen kentte uygun fiyatlarla kayak da yapabilirsiniz. Yine Murat nehrinde rafting yapabilirsiniz. Doğa kamplarına da uygun olan kentte sezonun son karpuzlarını tatmadan ayrılmayın.
Muş’a gidecek olursanız bu mekanları gezmeyi ihmal etmeyin. Bahar aylarında yaylarda uçkun toplayabilir ve sağlık deposu olan bu bitkiyi tüketebilirsiniz. Lahanası, köftesi, kebabı, ayran aşısı derken gastronomi anlamında da sizi tatmin edecek bir gezi olabilir. Bu yazının hazırlanmasında Muş İl Kültür Turizm Müdürlüğü’nün arşivinden faydalanıldı.
